Lauradorp, Theresia en Don Boscokerk

De kerk

Lauradorp, Theresia & Don Boscokerk

De kerk
De H.H. Theresia & Don Boscokerk (voluit de H. Theresia van het Kind Jezus en H. Don Boscokerk) te Lauradorp (gemeente Landgraaf) gebouwd in 1933 in traditionele stijl naar ontwerp van architect ir. J. Beersma, is een driebeukige basilicale kerk met aan de noordzijde een vrijstaande klokkentoren die met een loopbrug verbonden is met het schip. Het hoge schip heeft een zadeldak, de zijbeuken een lessenaarsdak. Alle dakdelen van het gebouw zijn gedekt met holle pannen. Opgetrokken in rode baksteen. In de kerk decoratief geel, schoon metselwerk. Zowel binnen als buiten gemetseld in kettingverband voorzien van open voegen (kenmerkend voor het werk van architect Beersma). Georiënteerd.
Het aanzien van de westgevel wordt bepaald door het vooruitspringend entreeportaal met zadeldak en de vensters van de zangtribune. Links en rechts van het entreeportaal een devotiekapel en de voormalige doopkapel. Boven de dubbele houten toegangsdeur een reliëf van de H. Theresia.
Het schip telt 7 traveeën. Per travee in de lichtbeuk 3 spitsboogvensters. In beide gevelzijden van het priesterkoor 2 spitsboogvensters. De smalle zijbeuken dienen als loopgang. In de zijgevels van de zijbeuken kleine spitsboogvensters.
De houten kapconstructie van het schip wordt gedragen door met hout betimmerde stalen spanten.
Op de scheiboog tussen schip en priesterkoor en die tussen priesterkoor en apsis, alsook op de achterwand van de apsis muurschilderingen van Jacques Verheyen uit 1942. De kruiswegstaties en een Don Boscobeeld zijn van de Heerlense kunstenaar Sjef Drummen (1958).

De kerk is gebouwd voor de bewoners van de mijnwerkerskolonie Lauradorp. Ter vervanging van de noodkerk uit 1929 (het oratorium = patronaat + noodkerk) van ir. Jan Beersma. De bouw van de nieuwe kerk werd krachtig ondersteund door het mijnbedrijf Laura & Vereeniging: het bedrijf schonk het bouwterrein, leende zijn bouwkundige Jan Beersma als architect uit en was mede-financier. De zielzorg werd toevertrouwd aan de paters Salesianen van Don Bosco. In 1930 werd officieel het rectoraat Lauradorp opgericht, als hulpkerk van de St. Jozefparochie van Waubach. De kerk heeft twee patroonheiligen: de H. Theresia van Lisieux en vanaf 1948 ook de H. Johannes Bosco. ( Don Bosco zette zich vooral in voor de opvoeding van de kansarme jeugd, stichtte de congregatie der Salesianen van Don Bosco, werd heilig verklaard in 1934; meer lezen over Don Bosco en de verering in Lauradorp: zie website “Bedevaart en Bedevaartplaatsen in Nederland” van het Meertensinstituut.) De paters bleven tot 1993.

Aan de eredienst onttrokken in 2020. Verkocht.
Dichtstbijzijnde kolenmijn: de mijn Laura te Eygelshoven, productieperiode 1905-1968
Rijksmonument nr 521666.

Lauradorp
In de jaren 20 werd een volledig nieuwe woonwijk voor personeel van de mijn Julia gebouwd in de lege ruimte tussen het dorp Waubach en het buurtschap Groenestraat, tegen Waubach aan: de mijnkolonie Lauradorp. Dit gebeurde op initiatief van het mijnbedrijf Laura & Vereeniging, de Belgische eigenaar van de mijnen Laura (1905) en Julia (vanaf 1926 in productie), beide in Eygelshoven.
De N.V. Laura & Vereeniging werd in 1899 in Brussel opgericht met als eerste president de Belg Albert Thijs. Deze particuliere mijnonderneming nam in 1905 de mijn Laura in exploitatie, genoemd naar de voornaam van de echtgenoot van molenaar Antoon Wackers uit Herzogenrath, een van de eerste concessiehouders voor Eygelshoven en omgeving (1876). De naam Julia is ontleend aan de voornaam van de echtgenote van Albert Thijs.
Na WO I nam de vraag naar steenkool enorm toe en dus ook de vraag naar arbeidskrachten. Uit alle windstreken, zowel uit eigen land als uit het buitenland werden door de mijndirecties grote aantallen arbeiders aangetrokken. Voor de huisvesting van het personeel van de mijn Laura had Laura & Vereeniging in de jaren 1906-1910 de kleine mijnkolonie “Hopel” gebouwd ( de “witte kolonie”, 12+46 woningen). Het mijnbedrijf wilde nu voor het toekomstig personeel van de pas in bedrijf genomen mijn Julia een grote nieuwe arbeiderswijk (laten) bouwen. Ongeveer 1000 woningen zouden nodig zijn. De mijnkolonie kreeg de naam “Lauradorp”. Eerder waren al enkele kleine woninggroepen gebouwd, waaronder in 1926/27 in opdracht van woningstichting “Thuis Best” 94 woningen in het gebied rondom de Emmastraat, Wilhelminastraat, Kantstraat en Hovenstraat.
Willem Schweitzer (Amsterdam, 1880-Heerlen, 1962) sind 1925 de algemene directeur van Laura & Vereeniging, wilde, geïnspireerd door de tuinstad-gedachte, voor het personeel van de Julia een mooi, landelijk Limburgs dorp bouwen met aantrekkelijke, goed gebouwde arbeiderswoningen met veel licht en lucht, brede straten omzoomd door laanbomen, grote pleinen, veel groen, grote tuinen en centraal gelegen alle nodige voorzieningen zoals scholen, een kerk, een pater- en zusterklooster, een patronaatsgebouw, een dokterswoning met apotheek en winkels.
Drie architecten werden uitgenodigd zo’n dorp te ontwerpen. Het ontwerp van Jan Drummen kreeg de voorkeur. (Jan Drummen (Nuth, 1891-1966) was in Brunssum van 1920 tot 1942 gemeentearchitect en van 1942 tot 1950 directeur der gemeentewerken.) Zijn ontwerp voor de 328 woningen gebouwd in de periode 1927-1931 geldt als een geslaagd voorbeeld van een tuindorp en was de trots van de mijndirectie. In 2008 werd het “Drummen-gedeelte” van Lauradorp aangewezen als beschermd stadsgezicht.
De bouw van de nieuwe wijk werd voortvarend aangepakt, maar rond 1931 stagneerden de bouwactiviteiten. Door de crisis van de jaren 30 nam de vraag naar steenkool sterk af, waardoor Laura & Vereeniging niet meer in staat was langer geld in het mijnwerkersdorp te steken. Op dat moment was ongeveer de helft van de geplande 1000 woningen opgeleverd. Wel werd nog de nieuwe parochiekerk met 800 zit- en staanplaatsen gebouwd en ingewijd in 1934. De kerk vormt een essentieel onderdeel van het stedenbouwkundig plan voor Lauradorp. Zie ook de plattegrond van de wijk uit 1941.
Een andere reden voor de bouwstop was de grote leegstand van de huurwoningen. Door de crisis in de mijnindustrie kregen veel mijnwerkers ontslag en moesten noodgedwongen het huis uit. Bij de particuliere mijnen in Limburg werden in totaal 12.430 man ontslagen. Ter vergelijking: in 1930 bedroeg de totale personeelsbezetting in de Limburgse mijnen 37.645 personen.
In Lauradorp woonden veel mijnwerkers afkomstig uit het buitenland vooral uit Duitsland, maar ook uit landen als Polen, Joegoslavië en Tsjechië. Volgens Remigius Dieteren O.F.M. zou op de lagere scholen in Lauradorp 50% van de kinderen van buitenlandse afkomst zijn geweest. Het waren de buitenlandse mijnwerkers die als eersten ontslagen werden. Rond 1935 stond bijna de helft van de ca. 500 woningen in Lauradorp leeg.
Pas na WO II kon het volledige plan voor Lauradorp gerealiseerd worden. Er werden nog een kleine 500 woningen gebouwd, voor een deel naar ontwerp van ir. Jan Beersma, en met de eerder geplande winkelpanden en een gemeenschapshuis kon het project na ruim 30 jaar worden afgerond.

De woningen in Lauradorp gebouwd door Laura & Vereeniging waren uitsluitend bedoeld voor personeel van de mijn Julia. Opmerkelijk is dat de huur die de bewoners aan Thuis Best moesten betalen, door de mijn ingehouden werd op het loon en vervolgens door de mijn doorbetaald werd aan Thuis Best.

Stichting Thuis Best
Op basis van de in 1921 gewijzigde Woningwet werd in 1925 de Stichting “Thuis Best”opgericht. Het bestuur bestond bij de oprichting uit vertegenwoordigers der Staatsmijnen en van de particuliere mijnen, een regeringscommissaris plus een bestuurslid aangewezen door “Ons Limburg” . Bij de oprichting was dat namens “Ons Limburg” dr. H. Poels, tevens initiatiefnemer voor de oprichting van “Thuis Best”. Het hoofddoel was de behartiging der huisvesting van mijnpersoneel. Woningen gebouwd in opdracht van “Thuis Best” werden grotendeels gefinancierd met leningen van het pensioenfonds van de mijnwerkers AMF (Algemeen MijnwerkersFonds). Ook mijnondernemingen hebben woningbouw (mee)gefinancierd.

Bij de gemeentelijke herindeling van 1982 vormden Ubach over Worms (Waubach, Lauradorp, Abdissenbosch en Rimburg), Schaesberg en Nieuwenhagen samen de nieuwe gemeente Landgraaf.
De buurt/wijk Lauradorp telde in 2020 ca. 1500 woningen en ca. 3.100 bewoners.

Bronnen:
Website Kerkgebouwen in Limburg
Website Reliwiki, de belangrijkste database van religieus erfgoed
nl.wikipedia.org/wiki/H.H.Theresia en Don Boscokerk
nl.wikipedia.org/wiki/lauradorp
John Smeets, ‘Het ontstaan van Lauradorp’ in: www.demijnen.nl/actueel/artikel/het ontstaan van lauradorp (2011)
John Smeets, ‘De vormgevers van Lauradorp’ in: Jaarboek 2008, Oudheidkundig en Cultuurhistorisch Genootschap Landgraaf (2008) 57-96
Website www.glasmalerei-ev-web.de van Forschungsstelle Glasmalerei des 20. Jh.e.V/Landgraaf-Lauradorp
J. Born (red.) Monumenten te kijk gezet, Kerken in Landgraaf, serie: Kijk op Landgraaf 8, Heemkundevereniging Landgraaf, 2013

De ramen

De ramen
In de westgevel een drielichtraam bestaande uit 3 even hoge spitsboogramen met erboven een rondraam, met glas-in-loodramen van glazenier Louis van den Essen (Roermond, 1897-1970) uit 1941. Het middenraam laat de gekroonde Madonna met Kind zien (Maria Hulp der Christenen) en is geschonken door de parochianen van Losser (Twente), de geboorteplaats van de toenmalige rector Bernard Fischer (Salesiaan). Het Madonnaraam wordt geflankeerd door een Don Boscoraam met aan zijn voeten een mijnwerkersgezin en een Theresiaraam met aan haar voeten een meisje, moeder en grootmoeder. Deze ramen moet men als een geheel bezien, omdat ze onderling verbonden zijn. Boven het drielichtraam een rond raam met de H. Barbara, schutspatrones van de mijnwerkers, met op de achtergrond enkele karakteristieke mijngebouwen.
In het priesterkoor nog 2 x 2 spitsboogramen van Louis van den Essen uit 1941. Ze tonen christelijke symbolen tegen een achtergrond van licht getint glas.
Van Jacques Verheijen (Echt, 1911-Sittard, 1989) zijn in 1945 in de lichtbeuk 14 glas-in-loodramen geplaatst met afbeeldingen van 4 evangelisten en 10 apostelen met hun attributen. Ze zijn geplaatst ter vervanging van eerdere glas-in-loodramen die waren aangetast door loodcorrosie (loodpest, oorzaak: luchtverontreiniging door de kolenmijnen?).
Decoratieve glas-in-loodramen uit 1933 in de zijbeuken , de maker is onbekend.

Positie 21, westgevel, orgeltribune, groep van drie spitsboogramen met erboven een rond Barbararaam, Louis van den Essen, 1941.
Het middenraam met de gekroonde Maria met kind (Maria Hulp der Christenen) is een geschenk van de parochianen uit Losser, de geboorteplaats van rector Fischer)
Aan weerszijden een Don Boscoraam met een mijnwerkersgezin, eerbiedig opziend naar Maria en een Theresiaraam met Theresia van het Kindje Jezus/Lisieux als Carmelites rozen strooiend over een dochter, moeder en grootmoeder.
Don Bosco en Theresia zijn de patroonheiligen van de kerk.

In het ronde Barbararaam de H. Barbara, beschermheilige der mijnwerkers, tegen een achtergrond van een mijnlandschap, rondom de tekst: “St. Barbara bescherm onze mijnwerkers”

Positie 29 en 30, priesterkoor, 2 x 2 ramen met christelijke symbolen tegen een achtergrond van licht getinte glas-in-loodruitjes, Louis van den Essen, 1941

In de zijbeuken kleine eenvoudige ornamentramen, 1933, onbekend

Positie 1, 4, 7, 10, 11, 14, 17 en 20, paarse ruitjes

Positie 2, 5, 8, 13, 16, 19, blauwe ruitjes

Positie 3, 6, 9, 12, 15, 18, blauw-paarse ruitjes

In de lichtbeuk 14 spitsboogramen van Jacques Verheyen uit 1945 met afbeeldingen van 4 evangelisten en 10 apostelen met hun attributen. Ter vervanging van eerdere glas-in-loodramen die door loodcorrosie waren aangetast.

Noordelijke lichtbeuk

Positie 22, Mattheus evangelist

Positie 23, Thomas

Positie 24, Jacobus de mindere

Positie 25, Thaddeus

Positie 26, Philippus

Positie 27, Petrus

Positie 28, Lucas evangelist