Heerlen-Putgraaf, Carmel- of Theresiakapel

De kerk

De kapel
De Carmel- of Theresiakapel in Heerlen-Centrum, 1934-’36 gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School naar een ontwerp van architect Anton Bartels, maakte oorspronkelijk deel uit van het kloostercomplex Flos Carmeli van de zusters Carmelitessen.
Het eenvoudige gebouw, met de lange zijde aan de Putgraaf, ligt ingeklemd tussen een hoge parkeergarage en het voormalige klooster (nu Luciushof geheten). Lengte-as van noordoost naar zuidwest (= priesterkoor).
Opgetrokken in beton bekleed met baksteen, het zadeldak gedekt met dakpannen. Het koor is verhoogd en voorzien van een dakruiter. Aan de rechterkant de toegangspoort met rondboog.
Het interieur bestaat uit vier traveeën en heeft een rechthoekige plattegrond. Het eerste travee bevat het toegangsdeel en is ingericht als dagkapel,  van de rest van de kapel afgescheiden door een metalen hekwerk.
De gehele achterwand van het koor bestaat uit een monumentaal opaline-kunstwerk, ontworpen en uitgevoerd in 1954 door glas- en kunstschilder Jan Mammen (1899-1978) uit Amsterdam. Hij was een leerling van Joep Nicolas. Drie schoonzusters van Mammen waren destijds ingetreden in het Carmelitessenklooster te Heerlen. Opaline is gebrandschilderd glas dat zonder loodstrips wordt bevestigd op een onderlaag.
Centraal op de achterwand de gekruisigde Christus, verder diverse taferelen uit het Oude en Nieuwe Testament. Ook de voor- en achterkant van de communiebank zijn voorzien van opalinewerk met scènes uit de Bijbel.

Geschiedenis
In 1863 hadden de Franciscanessen aan de Gasthuisstraat 2 het Claraklooster gebouwd. Zij hielden zich vooral bezig met onderwijs. Enkele jaren later werd het klooster overgenomen door de congregatie der Kleine Zusters van de Heilige Joseph. De congregatie was opgericht door de priester Petrus Savelberg ten behoeve van de zorg voor arme bejaarden, gebrekkigen en weeskinderen. Door Savelberg werd het klooster vergroot en uitgebreid met een neogotische kapel. Thans bekend als Savelbergklooster. Aansluitend aan het zusterklooster bouwde hij tevens een broederklooster voor de ook door hem in 1875 gestichte congregatie Broeders van de Heilige Joseph. In 1897 verhuisden de Kleine Zusters naar Huize de Berg bij het Aambos. Het gehele Savelbergcomplex kwam nu in handen van de Broeders van de Heilige Joseph.
Savelberg stichtte rond 1905 samen met de Kleine Zusters van de Heilige Joseph aan de Putgraaf het Sint Josephziekenhuis, de voorloper van het De Weverziekenhuis.
In 1930 namen de Carmelitessen uit Boxmeer het Savelbergklooster aan de Gasthuisstraat over van de Broedercongregatie en vestigden er het klooster Flos Carmeli. Als slotzusters zetten de Carmelitessen zich door gebed en meditatie in voor het heil en welzijn van de wereld. Al na enkele jaren bouwden de Carmelitessen in 1936 hun eigen klooster annex kapel (Flos Carmeli) aan de achterzijde van het Savelbergklooster aan de Putgraaf tegenover het ziekenhuis. De Kleine Zusters kochten hun vroegere klooster weer terug.
Eind maart 1972 vertrekken de Carmelitessen uit Heerlen en wordt het gebouwencomplex inclusief de kapel door de gemeente Heerlen aangekocht. De gemeente zoekt een andere bestemming voor de kapel. De in 1972 opgerichte Stichting Kapel Putgraaf weet echter de kapel als kapel te behouden en kan in 1993 de kapel in eigendom verwerven.
De Theresia- of Carmelkapel is nog steeds een plek voor gebed, meditatie en eucharistieviering te midden van het drukke centrum van Heerlen.
Het kloostergedeelte is sinds enkele jaren onder de naam Luciushof in gebruik als sociaal-cultureel ontmoetingscentrum.

De ramen
De kapel heeft aan de straatkant vier groepen van drie spitsboogvensters.
In het koorgedeelte een groep van drie hoge vensters met gebrandschilderde glas-in-loodramen gewijd aan de gebeurtenissen op de berg Carmel. Het middenraam is gemaakt en gesigneerd (1936) door Clementine Alberdingk. Het linker- en rechterraam zijn volgens de brochure van Stichting Kapel Putgraaf gemaakt door Jan Mammen  die ook de opaline achterwand heeft ontworpen en uitgevoerd. (Het jaar is  onbekend, mogelijk 1954)
Daarnaast een groep van drie kleinere vensters beglaasd met ramen gewijd aan het leven van Theresia van Lisieux, gemaakt en gesigneerd (1936) door Clementine Alberdingk.
De andere twee groepen vensters hebben geen gebrandschilderd glas-in-lood.
In de dagkapel twee kleine glas-in-loodramen, maker onbekend.

Bronnen:

Website kerkgebouwen in Limburg/Heerlen
Brochure Carmel Kapel, Stichting Kapel Putgraaf, Heerlen z.j.
Frans Q. Hoebens, Kloosters in Limburg. Stichting Matrijs (Utrecht, 2017) 244-246, 252

De ramen

Positie 2, Carmelraam, gewijd aan de band van de  Carmel-orde met de  berg Carmel, de profeet Elias en Maria: op de berg ontstond  de orde van de Carmelieten, schonk Maria  aan de orde het scapulier en woonde de profeet Elias als kluizenaar. Elias wordt beschouwd als de Vader van de carmelieten.

Linkerraam: (Jan Mammen, mogelijk 1954) afgebeeld de aartsengel Gabriël en H. Theresia van Avila. Onderste figuur waarschijnlijk H. Joseph.
Gabriël wordt vereerd als beschermer van de orde.
Theresia van Avila,  carmelites en hervormster van de oude orde, bekend door een extatisch visioen waarin haar hart door een engel wordt doorboord (Bernini’s Extase van Theresia)

 

 

 

 

Middenraam (Clementine Alberdingk, 1936) afgebeeld is Onze Lieve Vrouw van de berg Carmel met Jezuskind op de arm en in de rechterhand de scapulier ( een koord of lint met twee lapjes van gewijde, bruine wollen stof, wordt om de hals gedragen, zodat een lapje op de borst en een op de rug hangt).
Onderaan de tekst “Ecce signum salutis”(zie het teken van heil)  verwijst naar scapulier

 

 

 

 

 

 

Rechterraam: (Jan Mammen, mogelijk 1954), afgebeeld H. Magdalena de Pazzis en de profeet Elias

H. Magdalena, Italiaanse carmelites, een voorbeeld voor haar medezusters, “moeder van naastenliefde”
Profeet Elias, woonde en bad op de berg Carmel, legde grondslagen voor kluizenaarsleven, Vader van de carmelieten en carmelitessen.

 

Bovenaan: H. Magdalena met een kruis
Onderaan: profeet Elias en de raven, waardoor hij gevoed werd.
Midden: Koning Achab en zijn gemalin Jezabel (voor confrontatie met Elias, zie 1 Koningen 18), Eliseus of Elisa de opvolger van Elias , de vrouw met oliekruik .

Positie 1, Theresia-raam (Clementine Alberdingk, 1936), taferelen uit het leven van de carmelites Theresia van Lisieux of Theresia van het kindje Jezus ( en van het heilig Aanschijn) (Alenςon, 1873-Lisieux, 1897), stierf aan tuberculose

 

Linkerraam: de zeer jonge Theresia te midden van haar ouders en twee oudere zussen.

Middenraam:
boven: verschijning Maria aan de zieke, 13-jarige Theresia,
onder: Theresia als carmelites en het Heilig Aanschijn

 

 

rechterraam: geboorte van Theresia

 

 

Positie 3, Carmelkapel, dagkapel, glas-in-loodraam, Pelikaan, symbool van Christus die zijn bloed vergiet voor de mensheid

 

Positie 4, Carmelkapel, dagkapel,  decoratief glas-in-loodraam

contact

Wilt u meer informatie, heeft u vragen of heeft u zelf meer informatie? Laat uw gegevens achter en ik neem zo spoedig mogelijk contact op.

Uw gegevens worden niet opgeslagen op deze website maar uitsluitend gebruikt om contact op te nemen.