Heerlen, Bernardinuskapel
De kerk
De kapel van de H. Bernardinus van Siena gelegen aan de Akerstraat te Heerlen (de “Paterskerk”) is in 1931 gebouwd als schoolkapel in de Zakelijk Expressionistische stijl met gotische bouwelementen naar een ontwerp van architect Jos Wielders (Sittard, 1883-1949). Aannemer Reubsaem uit Heerlen bouwde de kapel voor een bedrag van 61.360 guldens. De kapel is een uitbreiding van het klooster der Franciscanen en het aangrenzende schoolgebouw van het Sint Bernardinuscollege uit 1912. Het klooster en de school zijn gebouwd door architect Joseph Seelen (Venlo, 1871-Heerlen, 1951). Ter vervanging van de oude schoolkapel die voor het groeiende aantal leerlingen te klein was geworden.
De kapel, opgetrokken in beton en baksteen, heeft een hoofdzakelijk rechthoekige plattegrond gelegen onder een zadeldak bedekt met leien. De lengte-as loopt van zuidwest naar noordoost (= priesterkoor). Aan de noordzijde van de kapel bevindt zich een kloostergang die de kapel met het klooster verbindt, met op de hoek aan de voorzijde een hal met twee ingangen en een smalle, vierkante toren met naaldspits. De kloostergang heeft thans zijn functie verloren, omdat de verbinding tussen klooster en kapel is dichtgemaakt. Rechts vóór de kapel een vierkante bidkapel onder een plat dak.
Het middenschip wordt overspannen door zes stompe spitsbogen van gewapend beton bekleed met bakstenen in schoon metselwerk (het handelsmerk van Jos Wielders). De twee smalle zijbeuken worden van het schip gescheiden door lage , stompe spitsbogen. Boven deze scheibogen bevindt zich aan beide zijden van het schip direct onder het dak een brede strook glas-in-loodramen, die doorloopt achter de spanten van het schip. Beide smalle zijbeuken zijn bedekt met een plat dak. In de zijbeuken een rij kleine spitsboogvensters. De vensters in de zuidelijke zijbeuk zijn beglaasd met glas-in-lood. In de voorgevel boven naast de vroegere toegangsdeur drie kleine stompe spitsboogvensters. In de topgevel van de apsis hoge, smalle glas-in-loodramen waarvoor een bakstenen kruis is aangebracht. Onder de apsis een crypte.
Het gebruik van gewapend beton voor het bouwen van de kapel was destijds in technisch opzicht spraakmakend. Noodzakelijk met het oog op mogelijke mijnschade in de toekomst. Alle plannen voor bouwwerken die makkelijk mijnschade zouden kunnen oplopen, moesten voorgelegd worden aan de bouwafdelingen van de diverse mijnen. Langs de Akerstraat liep een concessiegrens. Onder het bouwkavel van de kapel zaten de “Staatsmijnen”, die de voorkeur gaven aan beton om het risico op mijnschade te verminderen. In contrast met de betonnen overspanning van de Bernardinuskapel staat de houten overspanning van het enigszins vergelijkbare kerkgebouw uit 1923 van de Franciscanen aan de Laanderstraat, een “Oranje Nassau-parochie”. Hier werd de kapconstructie van hout gemaakt, minder zwaar en beweeglijker.
Tegen de toren aan de noordzijde een beeld van St. Franciscus uit 1931, gemaakt door pater Renald Rats O.F.M. (Udenhout, 1900-Maastricht, 1979).
In 2017 onttrokken aan de eredienst. De huidige eigenaar is de Stichting Voortgezet Onderwijs Parkstad Limburg (SVO|PL). Sinds november 2020 in gebruik als tijdelijke vergaderruimte van de Heerlense gemeenteraad i.v.m. renovatie van het stadhuis.
Het kerkgebouw geldt als een stijlicoon voor de stad Heerlen uit de bloeitijd van de mijnindustrie.
Dichtstbijzijnde kolenmijn: Oranje-Nassau I te Heerlen, productieperiode 1899-1974
Rijksmonument 512768.
De ramen
In zowel de noordelijke als zuidelijke zijgevel bevindt zich boven de scheibogen één grote, doorlopende, brede strook gebrandschilderd glas-in-lood. Als een doorlopend stripverhaal heeft Charles Eyck (Meerssen, 1897-Schimmert, 1983) scènes uit het leven van Sint Franciscus en zijn volgelingen geschilderd. Doordat de scènes doorlopen achter de met bakstenen beklede bogen, zijn delen van de scènes jammer genoeg niet goed waarneembaar. De ramen zijn in 1932 vervaardigd door Atelier Gerard Mesterom & Zonen te Bunde naar ontwerp van Charles Eyck. Rond 2010 heeft Atelier Flos uit Steyl de ramen gerenoveerd.
In beide gevels van de zijbeuken een rij kleine spitsboogvensters. De vensters aan de noordkant komen uit op de kloostergang. In deze vensters blank glas. De vensters aan de zuidzijde zijn in 1932 beglaasd met driehoekige glas-in-loodramen van pater Renald Rats O.F.M. Doordat weinig licht door deze ramen valt, zijn de voorstellingen moeilijk leesbaar. De drie kleine vierkante ramen in de achterzijde van het schip zijn eveneens van Renald Rats. Op de raampjes zijn afgebeeld bekende heiligen en enkele taferelen uit het Nieuwe Testament.
Bronnen:
www.rijksmonumenten.nl/monument/512768/kloosterkerk-franciscanen-heerlen
Website kerkgebouwen in limburg/Heerlen
Han Groen, Corry van Zandvoort, De Bernardinuskapel (Heerlen, 2013)
Website www.glasmalerei-ev-web.de van Forschungsstelle Glasmalerei des 20.Jh.e.V.
Regioarchief Sittard-Geleen, Jos Wielders, bouwdossier 995, bestek 134 (1931)
