Terwinselen, O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangenkerk

De kerk
De O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangenkerk in Kerkrade-Terwinselen is met de ernaast gelegen pastorie in 1921- ’22 gebouwd naar een ontwerp van Architect J.H.H. (Hubert of Joseph) Groenendael (Nunhem, 1868-Maastricht, 1942). De parochie Terwinselen werd opgericht in 1919.
Het is een kruiskerk met een dubbel transept, gebouwd in neo-romaanse stijl met eclecticistische kenmerken. Een klokkentoren met tentdak aan de noordzijde in de oksel van het schip en het noordertransept. Georiënteerd. Opgetrokken in baksteen (veldbrandsteen) en natuursteen (Nievelsteinersteen, Kunradersteen, mergel). Typisch voor Hubert Groenendael zijn de horizontale banden van natuursteen (speklagen). De daken gedekt met Muldendakpannen. De grote rondboogvensters zijn omlijst met mergelsteen.
Het uitspringend middendeel van de voorgevel heeft een uitspringend toegangsportaal en loopt uit in een topgevel . In de voorgevel Maria-motieven: boven het portaal een nis met Mariabeeld met aan weerszijden ronde ornamenten met motieven met betrekking tot de Onbevlekte Ontvangenis, en een boogfries met in de bogen reliëfs van een lelie en een roos. Het fries vormt de basis van de topgevel. In het ronde linkerornament een reliëf van de Toren van David met de tekst “turris Davidica”, op de binnenrand (een deel van) de tekst “Quasi oliva speciosa in campis et quasi platanus exaltata sum iuxta aquam in plateis” (volgens de Wijsheid van Jezus Sirach 24:19); in het rechterornament een reliëf van de Deur des hemels (porta coeli) en op de binnenrand de tekst “Ego flos campi et lilium convallium sicut lilium inter spinas sic amica me inter filias” (Hooglied 2:1-2).
De zijgevels hebben elk twee kruisarmen en in het schipgedeelte drie traveeën met steunberen. Het koor wordt afgesloten door een halfronde apsis. Een verbindingsgang tussen sacristie en pastorie.

In de kerk tongewelven, kruisgewelven en koepelgewelven.
De tryptiek achter het altaar en enkele muurschilderingen en schilderingen op doek zijn van Charles Eyck uit de jaren 1929-1948. Naast de ingangspartij schilderingen van René Smeets (1930), in het priesterkoor muurschilderingen van Frans en Arthur Nols (1956). Pastoor Spierts had Frans Nols in 1955 opdracht gegeven om het koepelgewelf van het priesterkoor te voorzien van een schildering met Maria als Koningin naast Christus Koning. Als gevolg van mijnschade was de koepel in 1939 ingestort, waarbij de gewelfschildering van Charles Eyck verloren was gegaan, evenals enkele schilderingen die vader Arthur Nols in de kerk had aangebracht. De schildering “de Kroning van Maria” werd volledig vergoed door de Staatsmijnen. Hierna kreeg Frans Nols van pastoor Spierts het verzoek glas-in-loodramen voor de kerk te vervaardigen.
Tussen koor en sacristie en tussen koor en dagkapel een scheidingswand met kleurrijk glasappliqué van Theo Lenartz (1974).

Het bouwterrein was oorspronkelijk eigendom van de Belgische graaf Louis de Marchant et d’Ansembourg (de Nederlandse tak van de familie bewoont nog steeds kasteel Amstenrade). Het geld voor de aankoop werd geleend bij het ondersteuningsfonds van de Staatsmijnen. De veldbrandstenen voor de bouw van de kerk en de school in Terwinselen werden gebakken in een speciaal daarvoor gebouwde veldbrandoven. De Nievelsteiner zandsteen voor de versieringen in de kerk kwam uit een steengroeve in Herzogenrath (Dld).

Het kerkgebouw heeft onder ernstige mijnschade te lijden gehad als gevolg van de steenkoolwinning door de nabij gelegen Staatsmijn Wilhelmina. In 1939 bijvoorbeeld stortten de gewelfkoepels in en moesten nieuwe plafonds worden aangebracht, ditmaal stucwerk op gevlochten koepels van ijzer. In 1950 werd de kerkvloer vernieuwd. Grootscheepse restauratie in 2013 (kosten ca. € 1.000.000).
Op het pleintje voor de kerk staat een beeldengroep (het Gesprek/Prelaten in gesprek) van twee prelaten gemaakt door Pieter d’Hont (1917-1997) en geplaatst in 1980. De prelaat met hoed is kardinaal Roncalli, de latere paus Johannes XXIII. Dezelfde beeldengroep staat in Nijmegen en Zwijndrecht.
Dichtstbijzijnde kolenmijn: Staatsmijn Wilhelmina te Terwinselen, productieperiode 1906-1969
Rijksmonument nr 513738, onder meer vanwege het bijzondere ensemble van kerkgebouw met de aangebouwde pastorie en de Botanische Tuin aan de rechterzijde en een dokterswoning eveneens gebouwd door Hubert van Groenendael aan de linkerzijde.

De ramen
De kerk heeft rondboogvensters. De zes grote vensters zijn beglaasd met eenvoudige ornamentramen (1921) waarvan de maker onbekend is.
De tien iets kleinere  vensters hebben ramen van Frans Nols (rond 1960). De ramen bestaan uit vijftien panelen gescheiden door twee verticale stijlen van natuursteen en vier horizontale roedes. Het zijn geen glas-in-loodramen. Nols gebruikte de glasappliqué-techniek, destijds een voor Limburg nieuwe techniek. Op opgesmolten kleurloos industrieglas van 1cm dikte werden figuren gegraveerd/gezandstraald en gedeeltelijk in de vorm van stukken glas opgeplakt. Frans Nols werkte samen met glasatelier H. Felix in Maastricht.
De ramen zijn ook aan de buitenkant zichtbaar en kunnen dan bijzonder figuratief werken. Het voordeel van deze ramen is dat het daglicht onbelemmerd binnenvalt. Nadeel is dat de christelijke symbolische afbeeldingen afhankelijk van de weersomstandigheden en het jaargetijde tegen de achtergrond van opgaande struiken en bomen niet duidelijke te onderscheiden zijn.
Links en rechts van het priesterkoor een scheidingswand met kleurrijk glasappliqué van Theo Lenartz (1974). In de doopkapel onderin de toren nog twee kleine rondboogramen van Lenartz.
Boven de hoofdingang een halfrond glas-in-loodraam van Leo Reihs en glasatelier Flos in Steyl (1994), voorstellend de verrijzenis van Christus met aan weerszijden een engel en twee vrouwen bij het lege graf. Geplaatst ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de parochie.

Bronnen:
Website Kerkgebouwen in Limburg
Website www.glasmalerei-ev-web.de  van Forschungsstelle Glasmalerei des 20. Jh/Limburg, Kerkrade-Terwinselen
www.parochieskerkradewest.nl
Jos Pouls (red.), Frans Nols: Zwart-wit in kleur (Kerkrade, 2012) , catalogus  bij gelijknamige expositie
Chris Theunissen, ‘Parochiekerk O.L.V. Onbevlekt Ontvangen Terwinselen’ in: Kerkrade Onderweg, deel VIII, 2004, 39-47