Heerlen-Bekkerveld, Annakerk

De kerk

De Heilige Moeder Annakerk in de wijk Bekkerveld te Heerlen is gebouwd in de jaren 1952-1953 naar een ontwerp van de architecten Frits Peutz (Uithuizen, 1896-Heerlen, 1974) en Hendrik Teeken (Velsen, 1900-Heerlen, 1950) en uitgevoerd door de firma Gebr. van Heeswijk uit Best. De begroting bedroeg fl.350.000. Reeds in 1939 hadden de architecten de opdracht voor een nieuwe kerk in de wijk Bekkerveld gekregen. Vanwege de tweede wereldoorlog werd de bouw uitgesteld. In 1949 gingen de architecten opnieuw aan het werk. De rol van Teeken was inmiddels beperkt tot het rekenwerk. In 1950 overleed Teeken onverwachts en zette Peutz het werk alleen voort. Op 25 juli werd de kerk met 1041 zitplaatsen in gebruik genomen.
De kerk is gelegen in de zuidwesthoek van het Bekkerveld, een groot open terrein van 150mx150m, omzoomd door een dubbele rij kastanjebomen. De hoofdingang aan de westzijde ligt aan een kleinschalig betegeld pleintje. Door de niet-centrale ligging aan de rand van het terrein kan het grote grasveld gebruikt worden als speelweide en als locatie voor grootschalige evenementen.
De open situering in het grasveld versterkt de monumentale uitstraling van het kerkgebouw.
De Annakerk is een op het oosten georiënteerde koepelkerk op een vierkante plattegrond met zijden van 42m. De kerk is geheel in gewapend beton uitgevoerd. Het ruwe beton werd in het zicht gelaten zoals het uit de bekisting kwam. Centraal op de onderbouw een door kolommen op de hoekpunten gedragen achthoekige bovenbouw (octogonale tamboer). De bovenbouw wordt afgedekt met een koepel met een middellijn van 31m. De koepel bestaat uit concentrische betonnen ringen die naar boven in diameter afnemen en rust op een zware betonnen ringbalk. De onderbouw heeft rondom de tamboer platte daken. Op de koepel een lantaarn waarop een ijzeren kruis is geplaatst. Het dak is in 1989 gedekt met koperen platen.
Aan de westzijde van het gebouw een hoog uitgebouwd portaal met drie dubbele met koper beslagen toegangsdeuren, die elk zes ronde ramen hebben. Boven het ingangsportaal bevindt zich de zangtribune/oksaal met een betonnen balustrade met ronde openingen. De tribune wordt verlicht door ramen aan weerszijden van de ruimte. Tegen de zuidzijde van het portaal een ronde traptoren via welke de zangtribune bereikbaar is. De traptoren wordt verlicht door drie smalle verticale vensters.
Aan de oostzijde achter het priesterkoor de sacristie en de voormalige doopkapel. Thans in gebruik als dagkapel. De geplande, vrijstaande klokkentoren aan de oostzijde is nooit gerealiseerd.
Negatieve aspecten van het gebouw zijn de slechte akoestiek en de diverse lekkages.
In de jaren 1975-1977 werd het interieur grondig opgeknapt, waarbij onder meer de akoestiek werd verbeterd.

De kerkgebouwen die architect Frits Peutz heeft ontworpen zijn vaak op traditionele typologieën gebaseerd en met traditionele en streekeigen materialen uitgevoerd zoals de Theresiakerk te Ransdaal en de Bernadettekerk te Abdissenbosch. De plattegrond en de opbouw van de Annakerk (centraalbouw, vierkant met koepel) verwijzen dan ook naar Byzantijnse en vroegchristelijke voorbeelden. Ook de door Peutz ontworpen altaren, biechtstoelen en doopvont en de daarbij gebruikte materialen (hout, natuursteen), evenals de axiale opstelling van de kerkbanken zijn traditioneel van aard.
Wat de Annakerk echter uniek en vernieuwend maakt in de Limburgse kerkenbouw en binnen het kerkelijke oeuvre van Peutz is het gebruik van gewapend beton. Een materiaal dat tot dan toe door de katholieke kerk als ongeschikt en onwaardig voor de kerkenbouw werd beschouwd.
Peutz wilde met de betonnen Annakerk aansluiten bij de sobere industriële architectuur van de kolenmijnen (koeltorens en de schoorstenen de Lange Jan en Lange Lies van de ON I), die de mijnwerkers in Heerlen dagelijks tegenkwamen. De Sint Annakerk in de wijk Bekkerveld kan men dan ook zien als een mijnmonument dat, tot nu toe, de koeltorens en de schoorstenen van de Oranje Nassau I heeft overleefd.
Dichtstbijzijnde kolenmijn: de mijn Oranje Nassau I te Heerlen, productieperiode 1899-1974
Rijksmonument 530830.

De ramen

In de onderbouw 8 rechthoekige vensters met een betonnen vakindeling van 12 (4×3) vierkanten.
In de bovenbouw 7 grote rechthoekige vensters ingedeeld met 30 (6×5) vakjes, die aan de boven- en onderkant voorzien zijn van sierlijke betonnen boogjes.
In de zijgevels van de zangtribune 2 rechthoekige vensters met een betonnen indeling van 9 (3×3) rechthoekige vakken.
In de traptoren 3 smalle verticale vensters.
Deze vensters zijn beglaasd met glas-in-beton naar ontwerpen van kunstenaar Daan Wildschut (Grave, 1913-Bunde, 1995). Hij introduceerde deze “nieuwe” techniek in Nederland. (Dikke stukken gegoten glas (2,5 à 3cm) volgens tekening gekapt en in gewapend beton gevat. Het beton vormt een wezenlijk onderdeel van de compositie, grotere stilering, mozaïek-karakter, expressief. ) De ramen zijn alle vervaardigd en geplaatst door Atelier Flos uit Steyl (Tegelen).

De beglazing van de Annakerk met glas-in-beton was voor Daan Wildschut de tweede (zeer grote) opdracht met deze glastechniek. Het project werd in fasen in de periode van 1953 tot 1979 gerealiseerd. Bij de laatste drie grote ramen uit de jaren 70 (Moderne Heiligen, Franciscus, Bruiloft te Kana) werd het beton vervangen door epoxyhars (pers. mededeling Jan Roosen). Dit materiaal, dat hetzelfde uiterlijk heeft als beton, heeft betere technische eigenschappen: hecht beter op glas, is lichter en vertoont geen haarscheuren, die bij glas-in-beton kunnen optreden als gevolg van de bewapening.
In de bovenbouw zijn voornamelijk scènes uit het leven van Jezus uitgebeeld, zoals het laatste Avondmaal, in de onderbouw belangrijke personen , zoals H. Franciscus.
Doordat de volledige beglazing in een periode van 25 jaar uitgevoerd werd en een totaalplan ontbrak, is van de oorspronkelijke iconografie enigszins afgeweken en heeft de verdere ontwikkeling van de kunstenaar ook invloed gehad op de “stijl”van de latere ramen. Op verzoek van de architect werden voor de eerste ramen in de jaren 50 primaire kleuren gebruikt. Hierover verschilde Daan Wildschut van mening met Peutz. Eveneens op verzoek van Peutz heeft Wildschut in zijn latere ramen voor de bovenbouw met het oog op een betere leesbaarheid een schaalvergroting toegepast. Vergelijk bijv het Hemelvaartraam (1961) met het Geboorteraam (1966).

Naast de glas-in-betonramen van Daan Wildschut bevinden zich in de voormalige doopkapel/sacristie nog twee glas-in-loodramen van Jos Teeken. In 1959 aangebracht in de dubbele stalen deuren van de noord- en zuidgevel. Jos Teeken (Heerlen, 1934-1983) schilder, beeldhouwer, glas-in-loodzetter, was de zoon van architect Hendrik Teeken (1900-1950). Hij behoorde als parochiaan bij de Heilige Moeder Annaparochie.

Bronnen:

Website Kerkgebouwen in Limburg
Rijksmonumenten.nl/monument/530830/sint annakerk/heerlen
Heerlenvertelt.nl/2015/05/oog voor detail sint annakerk (Ton van Mastrigt, stedenbouwkundige)
Website www.glasmalerei-ev-web.de van Forschungsstelle Glasmalerei des 20.Jh e.V./Limburg, Heerlen-Bekkerveld,
Ingrid Beckers, Beglazing H. Moeder Annakerk Heerlen (1953-1979) in: De Illustere Wand (Maastricht, 1985) 62-65
Carine Hoogveld (red), Glas in Lood in Nederland 1817-1968 (Den Haag, 1989)  360