Jos Stassen

Jos Stassen (Groot Haasdal, 1921-Heerlen, 2001) priester, docent, beeldend kunstenaar, bestuurder.
Was de oudste van zestien kinderen in een goed katholieke, gegoede boerenfamilie. Gaf al op jonge leeftijd te kennen priester te willen worden. Volgde als interne student de gymnasiumopleiding aan het Bisschoppelijk College in Sittard (1934-’41), vervolgens de tweejarige filosofieopleiding in Rolduc en de priesteropleiding aan het Groot-Seminarie te Roermond. Maakte tijdens de oorlogsjaren kennis met de Duitse Carmelites van Joodse afkomst dr. Edith Stein (omgebracht in concentratiekamp Auschwitz-Birkenau, heilig verklaard). Tot priester gewijd 22 maart 1947. Omdat tijdens zijn opleiding zijn talent voor tekenen was gebleken werd hij als tekenleraar naar Rolduc gestuurd.
Om zijn artistieke talenten verder te ontplooien en zich meer te verdiepen in de achtergronden van de beeldende kunst volgde hij gedurende twee jaar lessen aan de School voor Beeldende Kunsten in Heerlen en daarna op eigen initiatief een professionele opleiding aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag (1949-’53). Hij sloot zich aan bij de katholieke studentenvereniging Alcuinus. Aan de Academie behaalde hij de aktes MO A en B handtekenen.
Tegelijkertijd volgde hij gedurende twee jaar extra colleges monumentale wandschilderkunst en iconologie van de vroegchristelijke kunst aan de Rijksuniversiteit Utrecht.
Na zijn studie aan de Academie pakte hij het lesgeven weer op en gaf vanaf 1953 gedurende 20 jaar les in tekenen en kunstgeschiedenis aan het kleinseminarie annex gymnasium in Rolduc. Daarnaast gaf hij tussen 1958 en 1963 nog twee uren per week les aan de Bijzondere Kweekschool in Heerlen.
Voorts gaf hij lessen cultuurgeschiedenis aan de seminarieafdeling Rolduc en het Philosoficum (tweejarige filosofiestudie, onderdeel van de priesteropleiding). Aan het Philosoficum gaf hij les van 1953 tot 1970. Het philosoficum ging in 1968 op in de Hogeschool voor Theologie en Pastoraat (HTP) gevestigd in Heerlen. Op de Hogeschool gaf hij niet alleen cultuur- en architectuurgeschiedenis, maar ook de geschiedenis van de moderne beeldende kunst. Hij bleef daar lesgeven tot zijn directeurschap op Rolduc. Het was de tijd van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) dat de katholieke kerk bij de tijd moest brengen.
Vanaf 1956 was Jos Stassen ook als docent verbonden aan de Limburgse Academie voor Bouwkunst in Maastricht ( een post HBO-avondopleiding naast de architectuuropleidingen aan de TU Delft en TU Eindhoven). Hij verzorgde colleges over vormgeving, moderne architectuur, geschiedenis van de stedenbouw en anonieme architectuur. Ook was hij nauw betrokken bij het organiseren van studiereizen naar diverse landen in Europa. Hij schreef diverse artikelen over architectuur, bijv. over prof. Dominikus Böhm (1880-1955), de grote vernieuwer van de kerkelijke architectuur in Duitsland, en de Annakerk van Frits Peutz in Heerlen. Uit zijn publicaties blijkt een open instelling en belangstelling voor de vernieuwing van de kerkelijke bouwkunst.
In 1964 aanvaardde hij het directeurschap van de Academie voor Bouwkunst. Hij wist in korte tijd de opleiding die op een dood spoor was beland, nieuw leven in te blazen. Na zijn afscheid als directeur in 1983 pakte hij het doceren weer op en begon een nieuwe collegereeks over de bouwkunst in de Euregio. Daarnaast was hij ook bestuursvoorzitter van de Jan van Eyck Academie (1969-1992)

Al een jaar na zijn afronding van zijn studie aan de kunstacademie in Den Haag werd Stassen op grond van zijn grote deskundigheid op het gebied van beeldende kunst en bouwkunst gevraagd voor diverse besturen en commissies. Een voorbeeld is de schoonheids/welstandscommissie van de gemeente Kerkrade. Hierbij zette hij zich bijzonder in voor het behoud van industriële (mijn)monumenten zoals de Nullandschacht uit 1907 van de Domaniale Mijn.
Van belang was zijn lidmaatschap (1964-1989) , als opvolger van priester-kunstenaar Jean Adams (1899-1970), van de Bisschoppelijke Bouwcommissie van het bisdom Roermond (later: Diocesane Commissie Planologie & Bouwzaken). Tevens werd hij in 1982 voorzitter van de Diocesane Commissie Kerkelijk Kunstbezit. Dit vond plaats in de roerige jaren tijdens en na Vaticanum II. Met zijn frisse en open geest en openstaand voor moderne architecten en kunstenaars speelde Stassen een belangrijke rol in de vernieuwing van de bouw-en kunstpraktijk van het bisdom Roermond. Hij pleitte veelvuldig voor vernieuwing van de kerkelijke kunst.
De belangrijke Bouwcie hield zich bezig met alles wat met bouw, verbouw, liturgie en kerkinrichting te maken had. Als commissielid was hij intensief betrokken bij de herinrichting en de artistieke aankleding van veel kerken samenhangend met de vernieuwing in de liturgie.

Twee voorbeelden van commissiewerk door Stassen.
Hij was betrokken bij de oplossing van de beruchte kwestie (1946-’49) rond de kruiswegstaties van Aad de Haas. De staties in de Cunibertuskerk in Wahlwiller met sterk gedeformeerde figuren , ontdaan van elke vorm van ‘goddelijkheid’ waren onacceptabel voor het bisdom en werden uiteindelijk op last van de bisschop in 1949 verwijderd. In 1968 mocht Stassen de kunstenaar meedelen dat de staties toch weer teruggeplaatst konden worden. Het zou nog tot 1981 duren vooraleer na de restauratie van het kerkje de op 16 panelen geschilderde kruiswegstaties, die al die tijd in het Bonnefantenmuseum in het depot opgeslagen waren geweest, werden herplaatst. Aad de Haas, overleden in 1972, heeft het niet meer mogen meemaken. Voor een uitvoerige reconstructie van de kwestie zie: Jos Pouls, Ware Schoonheid of louter Praal, p 407 -418.

Problemen ontstonden ook rondom de acht grote glas-in-loodramen van Hans Truijen (1928-2005) de zgn. ‘pop-art-ramen’ uit 1968 in de Martinuskerk in Maastricht. Ze verbeelden het lijden en de verrijzenis van Christus in een zeer ongewone beeldtaal. Met behulp van zeefdruktechniek heeft Truijen op het glas foto’s met eigentijdse personen (o.a. paus Paulus VI) en gebeurtenissen (Vietnamoorlog) aangebracht die afwijken van de traditionele (bijbelse) taferelen en de gangbare christelijke beeldtaal. Hoewel de ontwerpen voor de ramen niet bij de bouwcommissie voor goedkeuring waren ingediend, dus “illegaal” waren geplaatst, ging de commissie na enige aarzelingen na bemiddeling door Jos Stassen toch accoord.
In 1990, toen hij ook afscheid nam als directeur van Rolduc, stopte hij met zijn werkzaamheden voor de commissie. De Jaren tachtig waren geen makkelijke periode geweest voor de commissie vanwege de vele conflicten in het bisdom door het optreden van bisschop Jo Gijsen en zijn geestverwanten.

Jos Stassen wordt beschouwd als de redder van Abdijcomplex Rolduc. Rolduc was niet alleen in bouwkundig opzicht door achterstallig onderhoud en ernstige mijnschade, maar ook als onderwijsinstelling ernstig in verval geraakt. Velen vermoedden dat Rolduc, een rijksmonument, niet meer te redden was. In 1970 werd Stassen (die zelf nog op Rolduc woonde) benoemd tot directeur met als taak Rolduc er weer bovenop te helpen. Het hele proces van restauratie en vernieuwing is door Luc Wolters beschreven in het hoofdstuk ‘Redder van Rolduc’ in het boek ‘Jos Stassen’ van Piet Mertens en Lennart Willems. Een nevenresultaat van de restauratie was de oprichting van de stichting Restauratie Atelier Limburg (SRAL), van belang voor het behoud van Limburgs cultureel erfgoed.
Als gevolg van een hoogoplopend conflict met bisschop Jo Gijsen nam Stassen in 1990 ontslag als directeur van Rolduc.

Kunstenaar
Na voltooiing van de opleiding aan de Haagse Academie voor Beeldende Kunsten was hij in feite zelf beeldend kunstenaar. Zijn artistieke activiteiten zouden echter altijd nevenactiviteiten blijven. Op de eerste plaats was hij priester-docent en bestuurder. Hij stimuleerde de beeldende kunst meer bij anderen dan dat hij bouwde aan een eigen oeuvre. Hij had goede contacten met veel kunstenaars. Er bestond een bijzondere vriendschap tussen Jos Stassen en kunstenaar Charles Eyck (1897-1983) en diens vrouw Karin, die vanaf 1938 in het huis Ravenbos op loopafstand van het geboortehuis van Stassen woonden.
Als kunstenaar is hij het meest werkzaam geweest op het gebied van de kerkelijke glas-in-loodkunst, waar zijn directe, gestileerde beeldtaal en heldere decoratieve kleurenschema’s het beste tot hun recht kwamen. Hij streefde naar een moderne, maar leesbare stijl; eigentijds, maar dienstbaar aan een eeuwenoude christelijke traditie.
Zijn belangrijkste project is de volledige beglazing van de Remigiuskerk in zijn geboortedorp Schimmert. Eerst vijf lange, smalle ramen in 1957, kleurrijk, deels abstract en beweeglijk, deels figuratief gestileerd onder in het priesterkoor, later in 1975 de andere ramen waaronder zeven kleurrijke figuratieve boven in het priesterkoor.
Vermeldenswaard zijn nog de kruiswegstaties als glas-in-loodramen in 1988 aangebracht in de Maria Boodschapkerk in Kerkrade-Rolduckerveld. De kerk is in 2012 gesloten en in 2023 gesloopt. De ramen zijn vergelijkbaar met de glas-in-loodpanelen uit 1984 die zich momenteel in de Johannes de Doperkerk in Eygelshoven bevinden.

Vanwege zijn vele verdiensten ontving Jos Stassen tal van eerbewijzen en onderscheidingen, onder meer de onderscheiding Officier in de orde van Oranje Nassau, de erepenning van de provincie Limburg, de gouden erepenning van de gemeente Kerkrade en Kapelaan van Zijne Heiligheid paus Johannes Paulus II (monseigneur).

Kerkramen in de Oostelijke Mijnstreek:

ramen in de Blijde Boodschapkerk in Kerkrade-Rolduckerveld (1988), gesloopt in 2023
ramen in de nieuwe St. Johannes de Doperkerk in Eygelshoven (1983, 1984)

Bronnen:
Piet Mertens en Lennart Willems (red.) Mgr. Jos Stassen, veelzijdig cultuurdrager 1921-2001 (Sittard, 2016)
Jos H. Pouls, Ware Schoonheid of Louter Praal, de bisschoppelijke bouwcommissie van Roermond en de kerkelijke kunst van Limburg in de twintigste eeuw (Maastricht, 2002)